Rủ nhau đi đánh bài chòi

Cho nên con khóc mà lòi rún ra

Rún ra thì mặc rún ra

Ta đi cho tới canh ba ta về

Đây là những câu hát hồn nhiên dí dỏm của con trẻ từ nhiều năm nay, đã trở nên quen thuộc với người dân ở khắp làng quê duyên hải Nam Trung Bộ. Ở đây người ta ru con bằng bài chòi, giảng dạy nhau bằng những câu khai y nhị, nhẹ nhàng cho nên không lấy làm lạ khi trẻ em vùng này lên ba đã thuộc nằm lòng những bài ca vần điệu của nghệ thuật bài chòi.  

Bài chòi có ý nghĩa văn hóa quan trọng trong đời sống của cư dân miền Trung từ xa xưa đến nay, đặc biệt là Bình Định. Là cái nôi sản sinh ra nghệ thuât bài chòi, dân ca bài chòi dường như đã ngắm vào máu thịt của người Bình Định. Đây là một thú vui tao nhã của người dân Bình Định mỗi dịch tết đến xuân về. Người ta dựng các chòi bằng tre giống như những cái chòi canh, lợp mái bằng lá dừa. Thông thường sẽ có có từ 9 đến 11 chòi xếp thành hình chữ U. Người chơi bài chòi sẽ mua thẻ bài và ngồi trên những cái chòi để ngồi nghe anh chị Kiệu hô khai chữ. Ai cầm trên tay đứng những thẻ bài mà anh chị Kiệu hô sẽ là người chiến thắng. Họ sẽ nhận được phần thưởng là là cờ, ly rượu, tiền và câu hát chúc mừng.

Lá bài trong trò chơi bài chòi

Theo ông Nguyễn An Pha – Chủ tịch hội văn học nghệ thuật cho biết : ‘’Nghệ thuật bài chòi xuất phát từ mô hình là chòi canh nương rẫy của đồng bào Bình Định, trong cái thời kỳ đó, Bình Định là miền ven biển, thú rừng phá gây hại cho mùa màng. Người ta làm những cái chòi để canh giữ nương rẫy, khi có thú rừng quậy phá thì trên các cái chòi có những mỏ, trống, người ta gõ, khua để làm thú rừng sợ hãi và chạy về rừng.  Cũng từ đó người ta liên lạc nhau bằng những câu hát hò cho đỡ buồn. Lâu dần trở thành  một loại hình văn hóa nghệ thuật dân gian.’’

Bài chòi ban đầu chỉ là một trò chơi dân gian, đơn giản. Theo chiều dài lịch sử, các nghệ nhân đã sáng tạo bổ sung, định hình, đưa bài chòi trở thành một loại hình nghệ thuật phong phú và đa dạng về hình thức biểu diễn. Vùng biển hay đồng bằng, nơi đâu cũng có sự hiện diện của bài chòi. Nó gắn liền với đời sống tình thần của người dân lao động.

Hình ảnh nghệ thuật bài chòi

Ngay tại trung tâm thành phố Quy Nhơn, giữa cái náo nhiệt của cuộc sống hiện đại, nhiều người vẫn có cảm giác như được sống trong khung cảnh làng quê nông thôn miền Trung. Cứ vào các tối thứ 6, thứ 7 và chủ nhất hàng tuần, những ai yêu thích và muốn khám phá bài chòi đều tìm đến đây, ai chơi thì mua thẻ bài rồi lên các chòi. Nhiều người khác đến đây đơn giản để thưởng thức các điệu bài chọi của dân gian, xem lối diễn trò của hiệu. Bài chòi đã phát triển đi lên trở thành môn nghệ thuật quân chúng.

Cũng như những loại hình âm nhạc khác, bài chòi kế thừa được nhiều giá trị văn hóa của các loại hình âm nhạc, làng điệu dân gian khác. Tuy nhiên bài chòi có nét đặc trưng riêng biệt. Trong khi đa số các loại hình phi vật thể khác chỉ có nghe và xem thì bài chòi cuốn hút bởi ba yếu tố nghe, xem và chơi. Người ta hô câu bài chòi, những câu khai mang tình cảm, nhân tình, đạo nghĩa vợ chồng, cha con, chế hữu, quan lại thời xa xưa…  

Để bảo tồn và phát huy giá trị bài chòi và đưa trở lại gần với người dân thì cần phải đầu tư cho nghệ nhân, đồng thời phục dần các bài chòi cổ dân gian. Điều quan trọng là cần huy động những nghệ nhân ca niên có kinh nghiệm để truyền dạy cho thế hệ trẻ. Giữ gìn bản sắc dân gian, bản sắc cổ điển mà ông cha ta để lại.

Trong sự yên bình của vùng làng quê, bài chòi vẫn vang vọng, tiếng ra, tiếng chèo quyện vào nhau trãi qua hàng trăm năm với bao thăng trầm của lịch sử vẫn âm ấp đủ đầy những giá trị tinh hoa nhất của dân tộc. Nó giống như một sợi dây vô hình neo giữ tâm hồn người Việt.

Bạn nào có nhu cầu mua đặc sản Bình Định thì hãy ủng hộ Món Ngon Bình Định nha!